pooria

نوشته اصلی توسط pooria

پروتكل مونترال كه در سال 1987 به امضاء رسید، سنگ بناى تلاشهاى بین المللى براى مبارزه با تخریب لایه ازون بود. این پروتكل یكى از موفقیت آمیزترین رژیمهاى زیست محیطى بین المللى است. تا پیش از امضاى آن، مصرف و تولید مواد اصلى مخرب لایه ازون به شدت در حال افزایش بود. در اواسط دهه 1990 این روند مخرب آهنگ بسیار كندترى داشت و در بعضى نقاط متوقف شده بود و بسیارى از كشورهاى توسعه یافته هر گونه مصرف (سى. اف. سى) و هالونها (دو ماده اصلى مخرب لایه ازون) را منع كردند. با این وجود تخریب لایه ازون تا دهه اول قرن بیست و یكم ادامه مى یابد، اما پس از آن انتظار مى رود كه تا سال 2060 وضعیت لایه ازون همانند وضعیت آن در سالهاى قبل از دهه 1970 گردد.
مرحله تعیین دستور كار اجلاس مربوط به معضل لایه ازون در اوایل دهه 1970 آغاز شد. در سال 1974، رولند و مولینا دو دانشمند امریكایى با انتشار مقاله اى چنین استدلال كردند كه (سى. اف. سى) رها شده در جو زمین، لایه ازون را تخریب مى كند. همزمانى انتشار این مقاله با بحثهاى گسترده آن سالها درباره خطرات ناشى از گازهاى متصاعد شده از اگزوز هواپیماهاى بلند پرواز سریع السیر براى لایه هاى فوقانى جو زمین، باعث شد كه فرضیه رولند و مولینا به سرعت مورد توجه عموم قرار گیرد. (سى. اف. سى) در سال 1928 تولید شد. در آن سالها از آن به عنوان مایع خنگ كننده در یخچالها استفاده مى شد، اما از دهه 1960 تاكنون بر كاربرد این مواد در مواردى چون تصفیه كننده هاى هوا، مایع حلال براى تمیز كردن وسایل الكترونیكى، مواد ضدعفونى كننده و اسپرى ها به شدت افزوده شده است. از هالونها نیز براى مهار حریق و آتش نشانى استفاده مى شد. جنبشهاى زیست محیطى و سازمان حفاظت از محیط زیست امریكا اعلام كردند كه باید از استفاده هاى غیر ضرورى از (سى. اف. سى) مانند استفاده از ان در اسپرى ها، جلوگیرى به عمل آید. شركت دوپونت و بسیارى دیگر از شركتهاى معتبر شیمیایى تولید كننده (سى. اف. سى) با این اقدام مخالفت ورزیدند و قبل از اعمال هرگونه محدودیتى در استفاده از این مواد خواستار مدارك مستند علمى شدند كه ثابت كندمشكل حاد و جدى است و واقعا وجود دارد. به دنبال انتشار گزارش آكادمى علوم امریكا در سال 1976 مبنى بر مخرب بودن این سازمان حفاظت از محیط زیست امریكا برگشت و در سال 1978 قانونى در جهت محدودسازى استفاده از (سى. اف. سى) به تصویب رسید. این اقدامات یك جانبه امریكا، به طور موقت تولید (سى. اف. سى) را كاهش داد، چرا كه در اواسط دهه 1970 امریكا حدود 50 درصد از مصرف جهانى این ماده را به خود اختصاص داده بود. این مساله به تدریج بعدى بین المللى یافت و كانادا، سوئد و نروژ نیز دست به اقدامات پیشگیرانه مشابهى زدند. یونپ نیز با همكارى سازمان جهانى هواشناسى، برنامه تحقیقاتى جامعى براى بررسى خطرات تخریب لایه ازون تنظیم كرد، با این حال كشورهاى عضو اتحادیه اروپا و ژاپن كه از تولید كنندگان و مصرف كنندگان اصلى این مواد به حساب مى آمدند، تمایل چندانى به كاهش میزان تولیدى و مصرفى خود نداشتند. دولتهاى این كشورها نیز با شركتهاى شیمیایى عمده همزبان شده بودند كه مدارك علمى لازم كه دال بر خطر آفرین بودن این مواد باشد موجود نیست. به تدریج این كشورها تسلیم فشارهاى بین المللى شدند و در سال 1980 یونپ مذاكراتى را با شركت كشورهاى عمده صنعتى و اتحدیه اروپا به منظور دستیابى به كنوانسیونى بین المللى براى حفاظت از لایه ازون ترتیب داد. بدین ترتیب، مذاكرات و تصمیم گیریهاى بین المللى در زمینه حفاظت از لایه ازون آغاز شد. در نیمه آغازین دهه 1980 پیشرفتها به كندى صورت مى گرفت در خلال نخستین دوره زمامدارى ریگان، امریكا تمایل چندانى به تدوین توافقات زیست محیطى و به خصوص تحت فشار قرار دادن ژاپن و اتحادیه اروپا براى حفاظت از لایه ازون از خود نشان نمى داد. یونپ تحت رهبرى قدرتمندانه مصطفى تولبا نقشى حیاتى در تشكیل اجلاس زیست محیطى ایفا مى كرد. در ماه مارس 1985 كنوانسیون وین به منظور حفاظت از لایه ازون به امضا رسید با این وجود این كنوانسیون مقدماتى بود و بر اساس آن امضا كنندگان موظف شدند بر این اصل كه مقابله با تخریب لایه ازون نیازمند اقداماتى بین المللى است صحه بگذارند، تحقیقات دامنه دارترى در این زمینه انجام دهند و اطلاعات موجود در این باره را رد و بدل كنند و هر از چندى اجلاسى را به منظور بررسى و ارزیابى كارایى و كفایت تعهدات متصور شده برگزار نمایند.
دو ماه از امضا كنوانسیون وین نگذشته بود كه دانشمندان مركز مطالعات قطب جنوب انگلستان، حفره اى عمیق در لایه ازون بر فراز قطب جنوب رصد كردند. اثر گذارى سیاسى این یافته، نقش حوادث واقعه را در تسریع و تحریك ترسیم سیاستهاى بین المللى براى مبارزه با تخریب محیط زیست به خوبى نشان داد. همه جا سخن از تابش اشعه ماوراى بنفش بر روى كره زمین بود، اما اعلام ناگهانى پیدایش حفره اى در لایه ازون كه از سوى ماهواره هاى ناسا نیز تایید شده بود تاثیرى به مراتب بیشتر از آگاهى از تخریب یك تا دو درصدى سالانه این لایه داشت. همچنین تحقیقات به عمل آمده در سال 1987 تاثیر مخرب كلر را بر لایه ازون به اثبات رساند (این تحقیقات با استفاده از پرواز یك هواپیما از درون حفره پدیدار شده در لایه ازون و سنجش غلظت مولكولهاى ازون و پراكندگى اتم هاى كلر انجام گرفت) پس از این تحقیقات، شركت دوپونت و سایر شركتهاى عمده تولید كننده (سى. اف. سى) به اعمال محدودیتهاى بین المللى در زمینه تولید و استفاده از (سى. اف. سى) و دیگر مواد مخرب لایه ازون تن در دادند. از این رو، این شركتها به جاى مقابله با وضع این محدودیتها، بر آن شدند تا در تدوین موافقتنامه هاى بین المللى در این زمینه اعمال نفوذ كنند.
آنها دریافته بودند كه اعمال محدودیتهاى بین المللى در زمینه (سى. اف. سى) بازار دیگر انواع جایگزین این مواد را رونق خواهد بخشید و همچنین مى دانستند كه در مقایسه با رقباى ضعیف تر خویش از جایگاه و شرایط مساعدترى براى تولید مواد جایگزین برخوردارند. در این دوران، احزاب سبز و جنبشهاى زیست محیطى در كشورهاى اروپاى غربى در حال كسب پایگاههاى نیرومندترى بودند، كشورهایى كه پیشتر با اعمال محدودیت در زمینه مواد مخرب لایه ازون مخالفت مى كردند، تغییر عقیده دادند. براى نمونه، مارگارت تاچر نخست وزیر وقت انگلستان، از مخالفتهاى خود دست كشید و كشورش را به عنوان یكى از كشورهاى پیشرو در زمینه منع تولید مواد مخرب لایه ازون معرفى كرد. بر اساس پروتكل سال 1987 مونترال، كشورهاى امضاء كننده متعهد شدند تا سال 1999 از مصرف (سى. اف. سى) به میزان 50 درصد بكاهند دو سال پس از آن نیز كشورهاى توسعه یافته غربى سرگرم تدوین توافقنامنه اى به منظور منع كامل استفاده از این مواد بودند. به هر حال قبل از منع كامل مواد مخخرب لایه ازون لازم بود كه علاوه بر كشورهاى توسعه یافته غربى، كشورهاى بلوك شرق (كه در آن زمان جزو ملل در حال توسعه محسوب مى شدند) و كشورهاى در حال توسعه نیز به موافقتنامه هاى بین المللى در این زمینه بپیوندند. تا اواخر دهه 1980 مصرف و تولید انواع (سى. اف. سى) در این كشورها به سرعت افزایش یافته بود، اما این میزان در مقایسه با میزان مصرف و تولید در كشورهاى توسعه یافته بسیار اندك مى نمود. بدون توافق كشورهایى چون روسیه، چین و هند امكان دستیابى به موافقتنامه اى پایدار در این زمینه غیر محتمل بود در اواخر دهه 1980 اتحاد جماهیر شوروى و متحدانش حاضر به پذیرش محدودیتهایى در زمینه تولید و استفاده از مواد مخرب لایه ازون شدند، اما كشورهاى در حال توسعه اعمال محدودیت در تولید و مصرف انواع (سى. اف. سى) و هالونها را منوط به این شرط مى دانستند كه كشورهاى صنعتى ضرر و زیان ناشى از اعمال این محدودیتها را جبران نمایند. پس از بحث و بررسى بسیار این شرط در سال 1990 از سوى كشورهاى صنعتى پذیرفته شد. بدین منظور صندوقى چند ملیتى تاسیس شد و كشورهاى در حال توسعه توافق كردند كه تا سال 2010 هر گونه تولید و مصرف (سى. اف. سى) و هالونها را متوقف سازند.
از این مرحله به بعد دو فرآیند اجراى مفاد مذكور در پروتكل مونترال و توسعه و بررسى این مفاد به موازات هم پیش رفت. بر خلاف تصور بسیارى، اجراى تعهدات مندرج در این پروتكل بسیار آسان و كم هزینه بود. شركتهاى تولید كننده (سى. اف. سى) به سرعت سرگرم ایجاد جایگزینى براى مواد شدند و پایبندى كشورهاى امضا كننده این پروتكل را زیر نظر گرفتند. به منظور یافتن جایگزینهایى براى مواد شیمیایى مخرب لایه ازون هیات فناورى و ارزیابى اقتصادى بنا نهاده شد كه در یافتن مواد جایگزین و ترغیب مصرف كنندگان به استفاده از آنها عملكرد موثرى داشت. همچنین یافته هاى هیات بین المللى ارزیابى علمى و هیات اثرات زیست محیطى، ضرورت پایبندى كامل تمام كشورهاى امضا كننده پروتكل مونترال را به تعهدات خود بیش از پیش مورد تاكید قرار داد. یونپ با همكارى و همیارى كشورهاى دلسوز محیط زیست و سازمانهاى زیست محیطى غیر دولتى نقشى حیاتى در ایجاد توافقهاى لازم الاجراى بین المللى بازى مى كرد. در سالهاى 1992 و 1995 بر تعداد مواد شیمیایى مشمول پروتكل مونترال افزوده شد و مهلت نهایى حذف كامل تمام انواع (سى. اف. سى) و هالونها براى كشورهاى صنعتى به ترتیب به سالهاى 1994 و 1995 تغییر یافت. اجراى طرح حذف كامل استفاده از مواد مخرب لایه ازون در كشورهاى توسعه یافته غربى با موفقیت و به موقع صورت گرفت. با این حال یكى از معضلات چشمگیر موجود در اواسط دهه 1990 خرید و فروش انواع غیر قانونى (سى. اف. سى) در بازار سیاه بود. همچنین پیدایش تحولات و تغییرات بنیادین در شرایط سیاسى، اجتماعى و اقتصادى كشورهاى بلوك شرق باعث شد كه بسیارى از این كشورها تعهدات خود را كه بر اساس پروتكل مونترال ملزم به اجراى آن بودند، نادیده بگیرند.
ارگان هایى كه بر اساس پروتكل مونترال موظف به رسیدگى و ارزیابى چگونگى اجراى تعهدات توسط كشورهاى امضاءكننده بودند در سال 1995 سعى كردند با همسو كردن اقدامات بین المللى (متخلفان) را كه به طور عمده، اوكراین، بلاروس و بلغارستان بودند، هر چه سریعتر وادار به پایبندى به تعهداتشان سازد. از این رو، نوعى سیاست (تطمیع و تهدید) در قبال این مختلفان اتخاذ شد و حتى پیشنهاد اعطاى مشروط كمكهاى مالى بین المللى به این كشورها نیز مطرح شد. بدین ترتیب، بحرانى كه مى رفت بنیانهاى پروتكل مونترال را سست كند مرتفع شد و نهادهاى مختلف این پروتكل نقش حیاتى در این زمینه ایفا نمودند. فعالیت صندوق چند ملیتى به اختلافات زیادى میان كشورهاى در حال توسعه و كشورهاى تامین كننده مالى این صندوق دامن مى زد. با این وجود مشكلات اولیه اى كه بر سر این راه بود رفع گردید و تا اواسط دهه 1990 طرح هاى بسیارى كه به منظور آماده سازى شرایط براى حذف كامل مواد شیمیایى مخرب لایه ازون در كشورهاى در حال توسعه افتتاح شده بود، جریان داشت. حتى در موارد بسیارى این كشورها پیش از اتمام مهلت قانونى خود در شرف حذف كامل استفاده از این مواد بودند. علاوه بر این در اواسط دهه 1990 راهكارهایى به منظور ارزیابى و بررسى نحوه اجراى طرحهاى سرمایه گذارى شده از سوى صندوق چند ملیتى تدوین شد و هدف آن اطمینان از عدم استفاده از مواد مخرب لایه ازون بود.