امام هادى (ع) و مبارزه با مكاتب انحرافى
امام هادی علیه السلام در حدیث لوح بهترين راه براى آشنايى بيشتر با اهل بيت عليهمالسلام رجوع به سخنان خداوند متعال و فرمايشات خود ايشان عليهمالسلام مىباشد .يكى از احاديث قدسى كه به تشريح خصوصيّات اهل بيت عليهمالسلام مىپردازد حديث معروف لوح مىباشد.
آفتاب: «الحمد للّه ربّ العالمين وصلّى اللّه على سيّدنا محمّدوآله الطاهرين ولعنة اللّه على أعدائهم أجمعين». امام هادی علیه السلام در حدیث لوح بهترين راه براى آشنايى بيشتر با اهل بيت عليهمالسلام رجوع به سخنان خداوند متعال و فرمايشات خود ايشان عليهمالسلام مىباشد .يكى از احاديث قدسى كه به تشريح خصوصيّات اهل بيت عليهمالسلام مىپردازد حديث معروف لوح مىباشد.
خداوند متعال در اين حديث، حضرت امام هادى عليهالسلام را اينگونه معرّفى مىنمايد :« واُختم بالسّعادة لإبنه علىّ وليّي وناصري والشاهد في خلقي وأميني على وحيي » .و فرزند او على [الهادى عليهالسلام] را سعادتمند مىنمايم، كه دوستدار ، يارى كننده و گواه خلق من و امانتداروحى من است .در اين فراز پنج ويژگى براى امام هادى عليهالسلام ذكر گرديده كه اين پنج صفت از صفات مشترك بين ائمّه عليهمالسلام محسوب مىشوند . تمام اهل بيت عليهمالسلام ولى ، ناصر ، امين و ... شمرده مىشوند ، امّا بعضى از اهل بيت عليهمالسلام به دلايلی به ویژگی و صفت خاصی،متصف می شوند. مثلاً صفت « ناصر » فقط به حضرت امام رضا عليهالسلام و حضرت امام هادى عليهالسلام منسوب گرديده است.
حال پرسشى كه به ذهن خطور مىكند اين است كه چرا خداوند متعال ويژگى «ناصر» را به حضرت امام رضا عليهالسلام وحضرت امام هادى عليهالسلام نسبت داده است ؟ براى پاسخ دادن به اين سؤال ،باید شرایط اجتماعی-سیاسی دوران زندگى حضرت امام هادى عليهالسلام را مدنظر قرار داشت.همان گونه که می دانیم نصرت و یاری دین خداوند متعال در آيات و روايات ، به صورت مطلق ذكر گرديده است ؛ يعنى اشخاص (در هر پست و مقامى) به هر طريقى كه مىتوانند بايد به نصرت و يارى دين مبين اسلام بشتابند . پس نصرت و يارى دين خداوند متعال منحصر به مجاهدت (اسلحه در دست گرفتن و فدا كردن جان) نمىباشد ، بلكه نگهبانى وصيانت از دين و اعتقادات راستين اسلام ، در تمامى صحنهها و ميدانهاى زندگى، نيز نصرت و يارى دين خداوند است .امام هادی علیه السلام نیز در دوران خود چنین نقشی ایفا نمودند.با مطالعه در تاريخ زندگى اهل بيت عليهمالسلام به اين نكته پى مىبريم كه دوران زندگى حضرت امام هادى عليهالسلام در مقايسه با دیگرائمّه عليهمالسلام يكى از سختترين دورانها بود . به همين علّت ،اقدامات و مبارزات امام عليهالسلام جنبه ی نصرت دين خداوند متعال را پيدا كرده بود . ميان مكاتب انحرافى فعال در آن بوده،مىتوان به چهار مكتب عمده اشاره نمود : 1 . مكتب جبريّة : طبق عقيده اين گروه ، اجبار بر تمام عالم خلقت حاكم مىباشد و هيچ كس هيچ گونه اختيارى از خود ندارد . به عبارت ديگر اعمال خوب و بد ، خير و شرّ ، گناه و ثواب و هر عنوانى كه به ذهن خطور كند ، از ناحيه خداوند متعال مىباشد. 2 . مكتب مفوّضه : در مقابل مكتب جبريّه ، مكتب مفوّضه شروع به فعاليّت كرد . پايه ی اصلى اين مكتب آن است كه انسان ، قادر مطلق مىباشد و خداوند متعال هرگز در وقوع يا عدم وقوع افعال دخالت نمىكند و خداوند متعال بعد از آفرينش انسان ، كار خود را تعطيل نموده و افعال را به انسان واگذار نموده است . به نحوى كه گويا هيچ دخل و تصرّفى در امور ندارد . 3 . مكتب مجسِّمه : طبق عقيده ی اين مكتب ، خداوند متعال همانند ديگر موجودات ، از اجسام محسوب شده و داراى اعضاء و جوارح مىباشد . پس مىتوان گفت : رؤيت خداوند متعال ممكن مىباشد . 4 . مكتب حلول و تناسخ : « حلول » به اين معناست كه خداوند متعال در همه ی موجودات حلول كرده است ؛ يعنى-العياذ باللّه -خداوند متعال حتّى در موجودات نجس العين (انجس المخلوقات) مانند كلب و خوك حلول كرده است . « تناسخ » نيز به اين مفهوم است كه اگر جسمى در دل خاك نهاده شد و روح از آن جدا گشت هرگز اين روح دچار سرگردانى نخواهد شد ،بلكه بر جسم ديگرى وارد مىشود .اين تفكّر و همچنين تفكرات قبلى ، همگى به نام اسلام و قرآن مطرح مىگرديد و متاسفانه هيچ گونه حركتى در راستاى زدودن اين شبهات و انحرافات انجام نمىشد . اين مكتب مبتنى بر فلسفهاى بود كه در زمان هارون الرشيد و مأمون از سوى يونان وارد جامعه ی مسلمين گرديد . مدّعيان فلسفه (از ميان اهل سنّت و حتّى شيعيان) باعث گسترش اين تفكر شدند ، به طورى كه اين عقيده هنوز هم طرفدارانى در ميان جامعه ی مسلمانان دارد .البته حضرت امام هادى عليهالسلام علاوه بر مقابله با اين تفكّرات انحرافى ، دچار دشمنان و جاسوسانى بودند كه هر روز و شب نزد خلفا و سلاطين رفته و اخبار و اطلاعات شخصى آن حضرت عليهالسلام را به آنان مىرساندند . در پى رفت و آمد مكرّر جاسوسان ، متوكل دستور داد كه حضرت امام هادى عليهالسلام را از مدينه ، با جبر و زور به مركز خلافت (سامرّا) آورده و ايشان را در پادگانى زندانى نمايند . از اين رو لقب « عسكرى » ابتدا به حضرت امام هادى عليهالسلام و سپس به حضرت امام حسن عسكرى عليهالسلام اطلاق شد.
اقدامات سازنده ی حضرت امام هادى عليهالسلام
با دقّت در اوضاع و احوال آن روزگار ـ كه از سوى برخی از شيعيان و دشمنان آنها پديد آمده بود ـ به مسئوليّت مهم و سخت حضرت امام هادى عليهالسلام رهنمون مىشويم . ايشان عليهالسلام به عنوان امين وحى الهى و حاكم دين مبين اسلام ، مسئوليّت صيانت و نگهبانى از دينى را به عهده داشتند كه با تحمّل سختىهاى فراوان و مشكلات طاقت فرسا به زمان ايشان عليهالسلام رسيده بود . با توجّه به اين اوضاع حسّاس ، حضرت امام هادى عليهالسلام تمام توان خويش را در راه خنثى سازى اقدامات دشمنان و شيعه نماها به كار بستند و براى رسيدن به اين هدف ، شروع به فعاليّتهاى علمى و اعتقادى نمودند . ايشان علاوه بر روايات فراوانى كه در باب فقه و ديگر ابواب و نيز رساله ی علميّهاى كه در باب جبر و تفويض از خود برجاى گذاشتهاند ، دو اقدام مؤثّر در جامعه ی مسلمين نيز اجرا نمودند كه به عنوان ميراث گرانبها در ميان مسلمانان نگهدارى مىشود : 1 . انشاى زيارت جامعه ی كبيره ، كه دورهاى كامل از معارف خالص شيعه را در بردارد . به همين دليل علماى گذشته به خواندن اين زيارت ، اهتمام فراوان نشان مىدادند . 2 . بيان زيارت غديريه. در اين زيارت حضرت امام هادى عليهالسلام با شمردن صفات و ويژگىهاى جدّشان حضرت اميرالمؤمنين عليهالسلام ، از اساسىترين اصل دين يعنى اصل امامت دفاع مىنمايند. حضرت امام هادى عليهالسلام در اين زيارت به گوشهاى از موارد اختلافى ميان اهل سنّت و شيعه اشاره مىكنند و با استناد به آيات قرآن كريم ، حق را آشكار مىكنند. درگفتاربعدی به نقل فرازهايى از اين زيارت نورانى مىپردازيم .
منابع:
. كافى ، جلد 1 صفحه 528 ، بحارالأنوار ، جلد 36 صفحه 197 .
. الملل و النحل ، جلد 1 صفحه 86 .
. الإلهيات ، صفحه 401 .
. الملل و النحلل ، جلد 1 صفحه 103 .
. الملل و النحل ، جلد 1 صفحه 156 .
. الملل و النحل ، جلد 1 صفحه 232 .
