-
آب؛ حسرت همیشه کویر
گویی همین دیروز بود که معلم کلاس اول الفبای زندگی را به ما می‌آموخت و ما با شوری وصف‌ناشدنی «آب» را بخش می‌کردیم و خوشحال بودیم که به دنیایی جدید پا نهاده‌ایم اما آن زمان که صدای «آ» از کلمه آب را می‌کشیدیم هیچ نمی‌دانستیم که این «آ» بخشی از آه و حسرتی است که در آینده‌ای نه چندان دور انتظارمان را می‌کشد و معلم هم هیچ وقت ما را آگاه نکرد که آب را قیمت و ارزشی است که اگر ندانیم به« آه» مبتلا می‌شویم.
شاید او بی‌تقصیر بود و در آن زمان ضرورت حفظ و نگهداری آب چندان احساس نمی‌شد. حتی زمانی که سپهری، شاعر آب و آینه، می‌سرود «آب را گل نکنید شاید این آب روان می‌رود پای سپیداری چند تا فرو شوید اندوه دلی» معنای اندوه دل را درک نکردیم اما امروز داستان آب به قول فردوسی «یکی داستان است
پرآب چشم» خشکسالی، گرمای بیش از اندازه هوا، کاهش سطح منابع آب، خشک شدن قنات‌ها و چشمه‌ها، از رونق‌افتادن کشاورزی و... همه داستان‌هایی است پر آب چشم که از آه و حسرت آب می‌آید؛ حسرتی که شاید ما را بر این دارد که به ملی شدن آب همچون نفت بیندیشیم... .
شهرستان کاشان در منطقه گرم و خشک کشور واقع شده که از سمت شمال و شرق، مشرف به دشت کویر است. این شهرستان از مناطق کم‌آب کشور است و آب‌آشامیدنی آن از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود چرا که در کاشان رودخانه مهمی وجود ندارد و مهم‌ترین رودخانه‌های آن با نام هنجن، قهرود، لتحر و چم‌رود همگی فصلی هستند.
سفره‌های آب‌های زیرزمینی کاشان از دامنه رشته کوه‌های کرکس شروع می‌شود و تا دریاچه نمک امتداد دارد. در سال‌های اخیر با کاهش میانگین بارندگی‌ها در بلندمدت، میزان آب در سفره‌های زیرزمینی به شدت کاهش یافته است.
متوسط بارندگی سالانه در شهرستان کاشان حدود ۱۳۰ تا ۱۳۵میلی‌متر یعنی تقریبا یک‌دوم میانگین بارندگی کشور و یک‌ششم متوسط بارندگی در جهان است. تبخیر آب در پی خشکسالی و گرمای هوا را هم نباید نادیده گرفت. درجه حرارت شهرستان کاشان در گرم‌ترین روزهای سال، گاه تا حدود ۵۰درجه و میزان تبخیر آب به ۳۰۰میلی‌لیتر می‌رسد.
آب‌های شور دریاچه نمک نیز در این سال‌ها به‌سوی آب‌های شیرین سفره‌های زیرزمینی پیشروی کرده و باعث شوری آب شده است. نشست زمین در حدود یک‌متر و ترک خوردن آن به عمق ۱۳۰متر در پهنه ۲۰۰کیلومتر نیز از دیگر مشکلات پیش روی سفره‌های زیرزمینی آب کاشان است.
غیر از عوامل طبیعی، ساکنین کاشان نیز منابع زیرزمینی را نیز به مخاطره انداخته‌اند. کشاورزان و صنعتگران با برداشت بی‌رویه و غیرمجاز از سفره‌های آب زیرزمینی، بر معضل کمبود آب‌آشامیدنی شهرستان کاشان افزوده‌اند.
هزاران چاه‌فاضلاب خانگی و صنعتی در این منطقه، سلامت و بهداشت آب سفره‌های زیرزمینی را با خطر جدی مواجه کرده است.
به گفته کارشناسان، دشت کاشان ۴هزار کیلومترمربع وسعت دارد که از این میزان یک هزار و ۴۷۰ کیلومتر مربع شامل شهرها، روستاها، مزارع و زمین‌های قابل کشت است. در سال ۵۷سطح زیر کشت دشت کاشان ۱۴هزار هکتار بوده و هم‌اکنون به ۲۲هزار و۵۰۰هکتار افزایش یافته است. در شرایط فعلی این منطقه با افت سطح آب و کاهش مداوم میزان ذخیره، هجوم آب‌های شور به سفره آب شیرین، تغییرات گسترده کیفی به‌صورت چند عاملی و کشاورزی به شیوه‌های سنتی با راندمان آبیاری بسیار پایین و غیراقتصادی مواجه است. در برخی از حوضه‌های ذکر شده هنوز هم راه برای پیشگیری از تشکیل وضعیت وجود دارد اما متأسفانه در بخش‌هایی از جمله نفوذ آب‌های شور به حوضه‌های آب شیرین منطقه کاشان کار از کار گذشته و تنها راهکار موجود جلوگیری از ادامه این پیشروی است.
در این زمینه کارشناسان معتقدند به ازای یک‌متر افت سطح آب‌های شیرین منطقه، دیواره میان آب‌های شور و شیرین ۴۰متر به جلو نفوذ می‌کنند و این پیشروی هرگز قابل بازگشت نیست.
بحران آب از نگاه کارشناسان
سیدجواد ساداتی‌نژاد که خود دانش‌آموخته دکتری منابع آب است، در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: متوسط بارش کشور یک‌سوم متوسط جهانی یعنی چیزی حدود ۲۳۰ تا ۲۴۰میلی‌متر است و در این میان طبیعی است منطقه‌ای مثل کاشان با متوسط بارندگی ۱۳۰ تا ۱۳۲میلی‌متر آسیب‌پذیرتر است و بحران‌های آب همراه با خشکسالی‌های پیاپی را بیشتر حس می‌کند.
مدیرکل دفتر نظام‌های بهره‌برداری و حفاظت آب و آبفای وزارت نیرو، نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما، می‌گوید: متوسط بارش از ابتدای سال آبی جاری ۱۸۴میلی‌متر بوده که در مقایسه با درازمدت چهل‌ساله، ۲۳درصد و نسبت به دوره مشابه سال گذشته ۲۰درصد کاهش داشته است.
مهندس علی‌اصغر قانع در توضیح بیشتر مطلب فوق می‌گوید: اگر آمار چهل‌ساله گذشته را داشته باشیم و بخواهیم رتبه‌بندی کنیم، رتبه امسال بین ۳۶ تا ۳۸ قرار دارد. با این توضیح می‌شود گفت نتیجه کاهش نزولات جوی، خشکسالی است که بر اساس آمار موجود نباید فراموش کرد که کشور در سال‌های اخیر با این پدیده روبه‌روست و این امر در سال‌جاری نمود و بروز بیشتری پیدا کرده است.
دکتر ساداتی‌نژاد در این باره خاطرنشان می‌سازد که باید در کاشان نگاه ویژه‌ای به آب داشته باشیم، وگرنه بی‌تردید در آینده با بحران‌های شدید بی‌آبی مواجه خواهیم شد. به‌طور مثال هیچ کس نباید حیاط خانه‌‌اش را با آب بشوید. باید یاد بگیرد در این منطقه از کشور رسم زندگی اینگونه است. وی اضافه می‌کند: هرچه جلوتر می‌رویم، نقش آب اهمیت بیشتری پیدا می‌کندو هرچه به این موضوع بی‌توجه باشیم قطعا در آینده شاهد کوچ جمعیت از این شهر خواهیم بود.
بنیانگذار مؤسسه مطالعات کویر دانشگاه تهران و پدر کویر ایران که چندی پیش به کاشان سفر کرده بود به‌صراحت گفته بود که چمن‌کاری در بلوارها و پارک‌ها توسط شهرداری، نه تنها هوا را تمیز نمی‌کند بلکه هوا را نیز آلوده می‌کند.
پروفسور پرویز کردوانی افزود: چمن فقط در مناطقی که بارندگی، آب چمن را تأمین می‌کند کشت می‌شود و برخلاف درخت نه تنها قدرت تصفیه هوای آلوده شهرها را ندارد بلکه موجب هزینه و نیازمند آب زیاد است و در آخر به زباله تبدیل می‌شود.
وی خاطرنشان ساخت سرانه فضای سبز هر منطقه منوط به میزان بارندگی در آن منطقه است و خداوند برای فضای سبز کشور سهم سرانه را معلوم کرده است.پروفسور کردوانی اضافه کرد: سهم سرانه فضای سبز کاشان با در نظر گرفتن میزان بارندگی منطقه باید یک‌ششم سرانه فضای سبز جهان باشد و در این صورت شهرداری‌ها باید پیاده‌روها و کناره خیابان‌ها را طوری طراحی کنند که شیب آن به‌طرف فضای سبز باشد.
منبع : همشهری آنلاین
