تامین آب کشور:
ایجاد سد:
ساختن سد به منظورکنترل آب های سطحی وهدایت آن به نقاطی دیگر برای مصرف مورد نظر با مشکلاتی روبرو می باشد.
ساختن سد نیازمند تکنولوژی وصرف هزینه های فروان است . به دلیل عدم انجام فعالیت های آبخیزداری قبل ازساخت، مخزن سد درمدتی کوتاه ازرسوبات پرشده وعمر مفیدسدهای ما را برای آینده کاهش میدهد. هزینه تخلیه سد ازرسوبات جمع شده بسیارزیاد وازهزینه ساخت بیشتراست.تخلیه رسوبات سدها ازطریق بازکردن دریچه ها مثل سفد سفیدرود که باعث کاهش سطح آب پشت مخزن شد، امری خطرناک می باشد، انتقال وپمپاژ این آب ها به نقاط هدف نیازمند صرف هزینه های کلانی است. حجم آب پشت سدها دوباره درمعرض تبخیر قرارگرفته وازاین طریق حجم زیادی آب جمع شده ازدسترس خارج می شود.بدین جهت امروزه کمترکشوری اقدام به ساخت سدهای بلند می کند.ازطرف دیگراز413 میلیارد مترمکعب آب کشوردرصورت ایجاد سد برروی تمامی رودهای کشورفقط امکان ذخیره نمودن 93 میلیارد مترمکعب آب وجود دارد.
منابع آب زیرزمینی:
منابع آب زیرزمینی درطی میلیونها سال گذشته ازطریق نفوذ قطره ، قطره بارش نزولات خصوصا برف به عمق زمین شکل گرفته است. درسالهای اخیر برداشت بی رویه ازاین آب ها که حکم پس انداز وسرمایه برای آیندگان هرکشوری است شدت گرفته ومیزان برداشت با میزان تغذیه قابل مقایسه نیست.باروند فعلی گرمایش جهانی وتغییرات اقلیمی وفصلی،خشکسالیهای پیش رو وقابل مشاهده به صورت تغییر درشکل نزولات جوی ازشکل جامد به مایع ،قطعا تغذیه سفره های زیرزمینی با مشکل مواجه شده وبا این روند در آینده نزدیک به اتمام یا حداقل ممکن خواهد رسید.چون بخش وسیعی ازدشتها آهکی بوده بنابراین تغذیه سفره های زیرزمینی با مشکل مواجه خواهد بود.
استفاده ازمنابع آب شور:
استفاده ازمنابع آب شوردریای خزر،خلیج فارس ودریای عمان با ايجاد تاسيسات آب شيرين كن،یکی ازشیوه های تامین آب کشور می باشد.دراين راستا پمپاژسالانه 500 ميليون مترمكعب آب به اندازه بارش سالانه برسطح شهرستان جوانرود ازدرياي خزر به استان سمنان مطرح است همچنين پمپاژ وانتقال حجم عظيمي ازآب درياي عمان وخليج فارس به نواحی مرکزی کشور مطرح ودر دستوركارقراردارد.دراین شیوه آب شور این نقاط را با هزینه های کلان(حفر،لوله گذاری،پمپاژ،ایجاد تاسیسات آب شیرین کن و...)تامین میشود.استفاده ازتاسیسات آب شیرین کن برای شیرین کردن آب های شور درکشورهای عربی مورد استفاده قرارگرفته است. وسعت واندازه تاسیسات آب شیرین کن کشوری چون عربستان ، هرکدام به اندازه یک شهرمی رسد وفوق العاده هزینه بر وآسیب پذیر است. دغدغه کشوری چون عربستان همین تاسیسات آب شیرین کن است. درمواقع بروز تنش با کشوری وایجاد جنگ این تاسیسات به راحتی درمعرض بمباران ونابودی قرارگرفته وتامین آب این کشوربا مشکلی جدی روبرو خواهد بود.
آب مجازي:
امروزه بيشتركشورهايي كه داراي كمبود منابع آبي مي باشند براي كاهش ميزان آب مورد نياز دربرخي بخش هاي مصرفي كه براي توليد وتامين آنها بايد حجم زيادي ازآب را مصرف نمود مي توانند با واردات محصولات آب بر ، نظير مواد غذايي ، آبي را كه براي توليـد آن نيـاز اسـت را در بخشـهاي ديگر مصرف كنند . اين تجارت با در نظر گرفتن مزيت نسبي كشورهاي صادركننده در توليد محصـولات غـذايي صورت مي گير د از اينرو كشوري به صادرات مواد غذايي مي پردازد كه از نظر منـابع و عوامـل توليـد شـرايط بهتري در توليد محصولا ت نسبت به كشورهاي وارد كننده داشته باشـد . واردات آب مجـازي بخشـهاي مختلـف اقتصادي و اجتماعي يك كشور را تحت تأثير قرار مي دهد و با امنيت غذايي آن ارتباط مستقيم دارد.
تصفیه فاضلاب ها:
امروزه درجهان مواجه با کمبود منابع آب شیرین،تصفیه مجدد فاضلاب ها واستفاده ازآن برای مصارف شرب،کشاورزی وصنایع دربرخی ازکشورها اجرا شده است. درواقع چاره ای جزاجرای سیستم تصفیه فاضلاب ها وجود ندارد.اگرچه تاکنون کشورمان به دلیل استفاده ازتمام منابع آبی قابل استحصال خود تااین لحظه بسته به نیازش،نیازی به تصفیه فاضلاب نداشته است. ولی این وضعیت پایدارنخواهد ماند وبه زودی واجبارا باید به تدریج شاهد ایجاد تصفیه خانه های فاضلا ب برای تامین آب مورد نیازدربخش کشاورذزی وصنایع وحتی برای بخش شرب وخانگی نیزباشیم.
خشکسالی ها ومساله جیره بندی آب:
قرارگرفتن کشور برروی عرض میانه وتناوب دوره های ترسالی وخشکسالی،محدویت منابع آبی وتقاضای روزافزون برای آب،افزایش حجم گازهای آلاینده وپدیده گرمایش جهانی وتغییرات اقلیمی با بروز خشکسالیها مساله تامین آب برای کشوری چون ایران ومنطقه خاورمیانه با مشکلاتی روبرو خواهد بود.مدتهاست که ناحیه پربارشی چون اروامانات برای تامین آب نقاط روستایی وشهری وواحدهایاقتصادی با مشکل روبرو می باشد. دربسیاری ارنقاط روستایی درطول دوره گرم سال جیره بندی آب لحاظ می شود.این باعث مهاجرت تدریجی نقاط روستایی،کاهش میزان تولیدات،افزایش تخریب محیط وپیامدهای زیست محیطی خواهد شد وبه تریج به جمعیت فاقد تولید ومصرف کننده شهرها افزوده خواهد شد که خود مشکلات اجتماعی وزیست محیطی گشترده ای را به دنبال خواهد داشت.لذا لازم وضروی است مساله استفاده بهینه ازمنابع آبی به شیوه های گوناگون مطرح ومورد استفاده قرارگیرد.
كشور جمعيت
(ميليون نفر)منابع آب تجديدپذير
(ميليارد مترمكعب)سرانه آب تجديدپذير
( مترمكعب)ميزان آب مورداستفاده
(ميليارد مترمكعب)فالكن مارك سازمان ملل مؤسسه بين المللي مديريت آب ايران 70 130 1900 5/89 آستانه تنش بحران شديد بحران شديد
سدها و آب انیارها :
همانطور که درمطالب قبلی به تفصیل شرح داده شد بارش سالانه برسطح کشور بالغ بر413 میلیارد مترمکعب برآوردمی شود.ازاین مقدارحدود 295 میلیارد مترمکعب یا70% بارش به صورت تبخیرازدسترس خارج می شود وتنها 118 میلیارد مترمکعب آب باقی می ماند که93میلیارد مترمکعب آن به صورت جریانات سطحی جاری می شود.
بنابراین درصورت ایجاد سد برروی تمامی رودهای کشور وذخیره تمامی جریانات سطحی تنها می توان93میلیارد مترمکعب آب را ذخیره نمودکه باز این حجم ذخیره شده آب درپشت سدها درمعرض تبخیر قرارگرفته وحجم زیادی ازآب دوباره ازدسترس خارج می شود. براساس نظر کارشناسان تبخیر صورت گرفته آب پشت سدها درحال حاضرحدود5 میلیاردمترمکعب معادل مصرف سالانه آب شرب کشور می باشد.
ساختن سد محدود به نقاطی خاص وصرف هزینه های کلان ونیازمند تکنولوژی وفناوری پیشرفته ای می باشد.انتقال آب پشت سدها به نقاط هدف ومصرفی نیازمند صرف هزینه های کلان حفر،لوله گذاری ،پمپاژو... می باشد.به دلیل تخریب منابع طبیعی وزیستی ،گرمایش جهانی وتغییرات اقلیمی وتغییرشکل بارش ازجامد به مایع ورگباری شدن ،فرسایش خاک شدت یافته وباعث پرشدن سریعتر مخزن سدازرسوبات شده که عمرمفید سدها را پایین آورده وهزینه تخلیه یک سد فوق العاده هزینه برداراست. به گفته برخی افراد صاحب نظر هزینه تخلیه سدحدود2 برابرساخت آن می باشد.بحرانهای پیش روی منطقه خاورمیانه درزمینه بحران وتنش آبی واحتمال بروز جنگ هایی دراین ناحیه، باعث هدف گیری سدها ونابودی آنها خواهد شد.که این خود پیامدهای اجتماعی وزیست محیطی گسترده ای را به دنبال خواهد داشت.
اما مخازن ذخیره باران یا آب انبارها: با اجرای طرح ذخیره باران تقریبا احتمال ذخیره نمودن 100%بارش اتفاق افتاده امکان پذیر می باشد وتبخیر صورت گرفته قابل محاسبه وملاحظه نمی باشد.درهرنقطه ای این طرح با همان مصالح محلی قابلیت اجرایی دارد.نیازی به تکنولوژی وفن آوری پیشرفته ای ندارد.کمتردرمعرض تهدیدات خارجی قراردارد.هزینه حفر، لوله گذاری وانتقال را ندارد.خطر پرشدن ازرسوبات همچون سدها را ندارد.درمدت زمان زودتری به ساخته می شود.هزینه های مطالعاتی همچون سدها را ندارد.درکنارهرمجموعه روستایی،شهری،کشاورزی،زراع ت به صورت آبیاری تکمیلی،مجتمع های دام وطیور وگلخانه ها وسایر فعالیت های اقتصادی ، به راحتی ساخته می شود.
سیستم های استحصال آب:
به مجموعه روشهایی برای جمع آوری وبهره برداری ازآب باران درنزدیکی محل بارش است که به وسیله آن می توان تمام یا بخشی ازآب مورد نیاز هر مجموعه ای را بدون اتکا به سیستم های متمرکزآبرسانی ازسطوح پوششی همان مجموعه یا غیر قابل نفوذ کردن بخشی از سطح زمین اطراف مجموعه وهدایت بارش روی آن سطوح به مخازن ذخیره آب باران تامین نمود.
سطح آبگیر:
قسمتی ازسطح زمین است که باعث می شودتمام یا بخشی ازبارش را جمع آوری تا به طرف نقطه هدف هدایت شود نقطه هدف معمولا درمحلی خارج ازمحدوده سطح آبگیريا زيرسطح آبگير واقع شده است.مساحت سطح آبگیرمعمولا ازچندمترمربع تاچندین کیلومترمربع متغییرمی باشد. این سطح آبگیرمی تواندپشت بام یک ساختمان ، یک محدوده سنگفرش شده ، یک قطعه زمین کشاورزی ، یک نقطه صخره ای ، حاشیه زمین های زراعی ، نقاط شیبدار با جنس سازند های حساس به فرسایش ویا نقاط با پتانسیل حرکات دامنه ای باشد.كه اين نقاط را بايد با غيرقابل نفوذ كرد.
محل ذخیره سازی :
این محل منبع یا مخزن واستخری است که رواناب جمع آوری شده ازسطوح آبگیربه آنجا هدایت وذخیره می شودوتا زمانی که مورد استفاده قرارنگرفته درآنجا باقی می ماند.منبع ذخیره می تواند ازنوع سطحی یا مخازن زیرزمینی مانند آب انبارها باشد.
مصالح مورد نیاز برای ساخت منبع یا مخزن می تواند سنگ ، بلوک ، آجروماسه وسیمان باشد یا کلا بتونی باشد.باساخت دیواره مخزن باید روی مخزن را نیز با وسایلی چون پلیت های فلزی یا به بتونی پوشاند ومانع ازتبخیروبرخورد وتابش مستقیم نور خورشید به آن ویا ورود جانداران و حشرات به آن شد.
نقطه هدف :
منظورمکانی است که آب استحصال شده درآن محل مورد استفاده قرارمی گیرد.دربخش کشاورزی هدف عمده تامین آب مورد نیازگیاهان یا حیوانات است درحالیکه درصنعت هدف تامین آب برای محصولات صنعتی است ودرمصارف خانگی هدف اصلی تامین نیازها واحتیاجات انسانها می باشد.
منبع:بختیارکردپور/کارشناس ارشد اقلیم شناسی دربرنامه ریزی محیطی
