جریانهای شکافنده مهمترین علت غرق شدگی در دریای خزر

**SAMI** · 2011/07/13, 12:03

شاید خواندن این نوشته بتواند جان انسان دیگری را نجات دهد. لذا آن را برای دوستانتان ایمیل کنید یا پرینت آن را بین دوستانتان پخش کرده یا در معرض دید آنها قرار دهید.

هر ساله شاهدیم که صدها نفر از هموطنانی که برای گذراندن تعطیلات تابستان و اندکی تفریح به دریا میروند، به یکی از بدترین اشکال مرگ که همان غرقشدگی است، گرفتار شده، خاطرهای تلخ نیز در ذهن و جان بازماندگان بر جای میگذارند. با وجودی که در سالهای اخیر دلیل اصلی مرگ شناگران دریای خزر به خوبی شناخته شده است، لیکن اطلاع رسانی کافی در این زمینه صورت نگرفته و متأسفانه هر سال در فصل گرما، همان وقایع اسفناک سال قبل تکرار میشوند. خواندن چند خط زیر میتواند برای شما و عزیزانتان اهمیت حیاتی داشته باشد. لذا اندکی برای آن وقت بگذارید.
شنا در دريا هرگز مشابه شنا در استخر نيست و علاوه بر دانستن فن شنا و داشتن مهارت زیاد، بايد ويژگيهای آب دريا را نيز شناخت. آب شور دریا در صورت برخورد با چشم، سوزش چشمی دردناکی ایجاد میکند و تمرکز شناگر را کاملاً از بین برده و او را در یافتن مسیر ساحل ناتوان میکند. در صورت ورود آب دریا به نای و ریه فرد، سرفههای شدیدی ایجاد میشود که عملاً شنا کردن را غیرممکن ساخته و شناگر کاملاً مستأصل میشود. ضربات امواج دریا، فرد را با خود به این سو و آن سو برده، تمام توان و انرژی وی را مستهلک میکنند. گلآلود بودن آبهای ساحلی دریای خزر موجب میشود که حتی با عینک شنا هم نتوان در زیر آب چیز زیادی مشاهده کرد و مثلاً ناحیه کمعمق را از عمیق تشخیص داده یا فرد در حال غرق شدن را در زیر آب یافت. فردی که در چنین شرایطی به دام افتد، بسیار دشوار بتواند خود را از مهلکه نجات دهد. ضمناً مطابق یک اصل، برای شنای افراد بالغ در آبهای دریایی با عمق بیش از یک و نیم متر، نه تنها آنها باید فنون شنا را به خوبی بدانند بلکه لازم است به توان فیزیکی و استقامات بدنی بالای خود نیز اطمینان داشته باشند. حتی با وجود مهارت بالا و توان بدنی فوقالعاده، هنوز هم دریا جای امنی برای شنا نیست، چراکه:
جریانهاي ساحلي از عمده دلایل مرگ شناگران حرفهای میباشند.
امواج دریا با حرکت به سمت ساحل همواره حجم زیادی از آب را به طرف خشکی منتقل میکنند. این حجم وسیع از آب میباید دوباره به داخل دریا برگردد و برای این منظور در نقاطی از ساحل، به صورت تقریباً غیر قابل پیشبینی، درون آب دریا آبراهههایی به طرف دریا ایجاد میشود که در آن آب با سرعت زیادی بر خلاف جهت امواج (یعنی از سمت ساحل به سمت دریا) جریان مییابد. این جریانها کاملاً از امواج آب متفاوت بوده و به آنها جریانهای ساحلی، جریانهای شکافنده (Rip Currents)، یا جریانهای مرگبار گفته میشود که در بسیاری نقاط جهان و بویژه در سواحل دریای خزر، تلفات جانی بسیاری را به بار میآورند.
جریان شکافنده از بالا شبیه یک بادبزن دستی است که دسته آن به سمت ساحل، و دهانه آن به سمت دریا میباشد. دسته این بادبزن بیشترین قدرت را دارد و صرفنظر از اینکه شناگر چقدر شنا بلد است یا چقدر توان جسمی دارد، عملاً برگشت وی به سمت ساحل را غیر ممکن ساخته، او را سریعاً با خود به داخل دریا میکشاند. برای درک بهتری از قدرت این جریان باید گفت که سرعت این جریان معمولاً از رکورد سرعت شنای المپیک نیز بالاتر است؛ بدین معنی که حتی بهترین قهرمان شنای المپیک نیز نمیتواند بر خلاف آن شنا کرده و به طرف ساحل برگردد. عرض جریان شکافنده بین 3 تا بیش از 60 متر، و طول آن به داخل دریا بسیار متفاوت است (گاهی فقط در ناحیۀ شکسته شدن امواج یا همان محلی که موج فرو ریخته و کف سفید رنگ تشکیل میدهد بوده، گاهی نیز تا دهها متر به داخل دریا کشیده میشود).

علائم جریان شکافنده
تشخیص زمان تشکیل جریان شکافنده برای افراد عادی دشوار است. در بسیاری موارد دیده شده که افراد بسیاری در دریا مشغول شنا کردن بوده، همه چیز عادی و خوشآیند به نظر میرسد، اما در همین بین یک نفر در میان جریان شکافنده به سادگی و بیسروصدا غرق میشود. لذا جریان شکافنده الزاماً مختص دریاهای طوفانی و مناطق پرخطر نیست. مواقعی که دریا موّاج است، احتمال تشکیل جریانهای شکافنده بسیار زیاد است. لذا در این شرایط نباید وارد آب دریا شد و بهترین کار این است که شنا را به زمانی دیگر موکول کرد و از زیباییهای ساحل لذت برد. توجه داشته باشید که جریانهای شکافنده در تمام دریاها، دریاچهها و اقیانوسها میتوانند رخ دهند. برخي نشانههاي قابل رؤيت جريانهاي شكافنده عبارتند از:
- آب در محل جریان شکافنده آرام و بدون موج است.
- رنگ آب در محل جریان شکافنده با بقیه نقاط تفاوت دارد (شکلهای بالا).
- خطي از آب كف آلود، خزه يا زباله در محل جریان شکافنده به سمت دريا حركت ميكنند.
- امواجي كه به سمت ساحل ميآيند، در محل جریان شکافنده دچار شکست میشوند.
- در بسیاری از نقاط در سواحل گیلان و مازندران ساحل ماسهای است. در ساحل ماسهای علایمی شبیه اشکال هلالی وجود دارد. نوک هلال جایی است که جریان شکافنده تشکیل می شود.

روش فرار از جریان شکافنده:
چنانچه درون یک جریان شکافنده گرفتار شدید، نخست آرامش خود را حفظ کنید. دوم اینکه هرگز، هرگز و هرگز بر خلاف جریان شکافنده و به سمت ساحل شنا نکنید. این اقدام مرگبار منجر به خسته شدن کامل شناگر شده و شناگر از رمق افتاده به راحتی غرق خواهد شد. در عوض خود را بر روی آب نگاه دارید؛ اکنون دو گزینه پیش روی شماست:
1- اگر توان بدنی بالایی برای شنا دارید:
الف- به صورت موازی با ساحل حرکت کرده و از مسیر جریان کاملاً خارج شوید و سپس به صورت مورب به سمت ساحل برگردید (شکل زیر را ببینید).
ب- یا اینکه برای خروج از جریان شکافنده، موازی با ساحل در عمق آب شنا کنید. در اعماق زیرین آب، جریان شکافنده قدرت کمتری دارد. لذا میتوان به این طریق از مسیر جریان فرار کرده، آنگاه از آب عمیق به آرامی و به صورت مورب به سطح بازگشت و به صورت مورب به ساحل برگشت. دقت کنید که این روش نیازمند توانایی حبس نسبتاً طولانی تنفس میباشد.
2- اگر توان بدنی معمولی دارید:
هم جهت با جریان به سمت دریا حرکت کنید. معمولاً جریان پس از طی چندین متر تا چند ده متر، قدرت خود را از دست میدهد. در اینجا میتوانید با صورت موازی با ساحل از جریان فرار کرده و پس از طی چندین متر و دور شدن از جریان، ابتدا نفس بگیرید، سپس تقاضاي کمک كنيد و بعد به صورت مورب به سمت ساحل برگردید. لازم به ذکر است که معمولاً دريا در خارج ناحيه شكست امواج آرامتر است. ناحیه شکست امواج، ناحیهای است که موج در آنجا فرو ریخته و به رنگ کف سفید دیده میشود، و این ناحیه براي شناكردن مناسب نيست. بنابراين شناگري كه بتواند خود را در در خارج ناحيه شكست امواج روي سطح آب نگاه دارد، از جريان شكافنده در امان خواهد بود (البته به طور كلي فاصله گرفتن زياد از ساحل براي بيشتر شناگران به هیچ وجه قابل توصيه نيست).

عكس زير نماي از بالاي ساحل را نشان ميدهد

سمت دريا

سمت ساحل

در هر دو دسته افراد با توان بدنی بالا و با توان بدنی معمولی:
اگر تشخيص داديد كه كمكي به شما نخواهد رسيد و بايد با توان خود به طرف ساحل برگرديد، همراه با امواج خود را به ساحل برسانید. هنگامي كه امواج بزرگ به سمت شما میآیند، چند ثانيه نفس بگيريد و حدود یک متر زیر آب بروید تا از ضربه موج در امان بمانید. توجه داشته باشيد كه ممكن است دوباره درون جریان شکافنده دیگری گرفتار شوید. در این هنگام نیز شک نکرده و اجباراً همراه آن به سوي دريا برگردید، ولی مجدداً بر طبق اصول پیشگفته به سمت ساحل بازگشت کنید.
چند توصيۀ مهم
جريان شكافنده معمولاً بسيار قوي بوده و به راحتی میتواند حتی جان شناگران بسيار ماهر را به خطر اندازد. اگر شما یا عزیزانتان هنوز شنا در دریا را كاملِ کامل فرا نگرفتهايد، اگر به توان بدني خود براي شنا كردن در درياي مواج و فنون شناور نگه داشتن خود بر روي موج اطمينان نداريد، بهترین کار این است که در دریا شنا نکنید. یا لااقل در همان لبۀ دریا از خنکی آب لذت ببرید، و دچار دردسرهای فوق و مصیبتهای جبرانناپذیر نگردید.
در بستر آب سواحل درياي خزر (به ويژه از آستارا تا نكا) پشتههای ماسهاي وجود دارد که با ایستادن بر روی آنها چنین تصور ميشود که در ناحیۀ کمعمقی حضور داریم. ولي با فقط اندکی جابهجايي، عمق آب شدیداً افزايش مييابد؛ ضمناً پشتههای ماسهای ناپایدار بوده و گاهی زیر پای فرد فرو ریخته و او را در عمق زیاد آب گرفتار میکنند. در برخی مناطق نیز عمق آب به صورت ناگهانی زیاد میشود. این حالت مشابه این است که بر روی لبۀ کوهی حرکت کنید که با یک قدم به جلو، زیر پایتان درّهای پدیدار شود. فردی که شنا بلد نباشد، دیگر نمیتواند به عقب برگردد و به همین راحتی جان خود را از دست میدهد.
بالا آمدن آب دریای خزر در چند سال اخیر موجب شده که بسیاری از ساختمانها و تأسیسات ساحلی، و چاههای آب و فاضلاب آنها، در زیر آب ساحل مدفون شوند. در سواحلی که پاکسازی صورت نگرفته، شناگر در هنگام شیرجه ممکن است با اشیاء چوبی و فلزی و سنگی به جای مانده از این ساختمانها برخورد کند. ضمناً چاههای آب و فاضلاب میتوانند شناگران را به داخل خود بمکند.
لذا اگر قصد شنا دارید؛ در مناطق پاکسازی شده و در حضور نجات غریق به این امر اقدام کنید. و باور کنید که بسیاری از مناطق «شنا ممنوع» با توجه به خطرات ساحل آن ناحیه و متعاقب مرگومیرهای بسیاری که داشته است به این نام لقب گرفتهاند.
فراموش نکنید که دریا در عین زیبایی و آرامش، جان انسانهای عزیز بسیاری را گرفته است؛ افرادی که هرگز در هنگام ورود به آب، تصورش را هم نمیکردند به چنین مرگ دلخراشی مبتلا شوند.

گردآوری: دکتر سیاوش

منبع:

وب سایت مرکز ملی اقیانوس شناسی: (مشاهده لینک ها و تصاویر پس از ورود یا عضویت

و سایت پزشکان ایران: (مشاهده لینک ها و تصاویر پس از ورود یا عضویت

و سایت شمال نیوز (مشاهده لینک ها و تصاویر پس از ورود یا عضویت