دشت های فلات که بخش عمده ای از مساحت کشور ما محسوب می شوند، عمدتاً در نواحی مرکزی و شرقی مملکت قرار دارند. دو منطقه دشت کویر و کویر لوت، در مرکز ایران واقع شده اند که به طور کلی لم یزرع و یا با بارندگی بسیار اندک می باشند. این دو کویر، قریب یک هفتم مساحت ایران را شامل می شوند.نواحی حاشیه کویری و کوهپایه ای، دارای آب و هوای معتدل تر با بارندگی بیشتر می باشند؛ ولی به هر تقدیر، اقلیم این نواحی نیز گرم و خشک است.خصوصیات کلی شرایط اقلیمی دشت های فلات به قرار زیر است:

شکل 1: نایین، شهری در حاشیه دشت کویر با بافت متراکم و فضا های کاملاً محصور است و در استان اصفهان قرار دارد.


1- آب و هوای گرم وخشک در تابستان و سرد و خشک در زمستان
2- بارندگی بسیار اندک
3- رطوبت هوای بسیار کم
4- پوشش بسیار کم گیاهی
5- اختلاف زیاد درجه حرارت بین شب و روز
6- در نواحی کویری و حاشیه کویری، باد های توام با گرد و غبار
به دلیل رطوبت کم و دوری از دریا، اختلاف درجه حرارت هوا در طی شبانه روز، زیاد است. به تغییرات روزانه حرارت که در ستون نوسان روزانه دما در جدول 1 برای شهر های مناطق گرم و خشک آمده، توجه کنید.
ایستگاه معدل حداکثر دما معدل حداقل دما حداکثر مطلق دما حداقل مطلق دما نوسان روزانه دما متوسط دما روز های یخبندان
تهران 22.6 11.6 44.0 14.8 - 14.4 17.0 49
اهواز 32.8 17.9 51.2 7.0 - 19.4 25.3 2
دزفول 32.0 15.8 53.6 9.5 - 20.0 24.0 4
شیراز 25.8 9.1 43.2 14.0 - 18.3 17.3 56
کرمان 24.6 6.3 40.6 24.8 - 17.8 15.5 96
مشهد 21.0 6.4 41.6 28.0 - 17.8 13.6 95
سبزوار 24.0 10.2 45.5 19.8 - 14.4 17.0 62
تربت حیدریه 21.6 7.1 42.5 28.0 - 15.3 14.5 91
بیرجند 24.6 8.4 43.5 14.7 - 16.4 16.5 76
اصفهان 23.8 9.4 41.0 16.0 - 15.0 16.0 69
زاهدان 26.5 9.6 43.0 22.0 - 17.5 18.1 57
قزوین 21.0 6.3 43.0 23.6 - 18.6 13.7 89



جدول 1: آمار وضع دمای بعضی از ایستگاه های منطقه گرم و خشک کشور طی 28 سال از سال 1340 الی 1367.
سازمان هواشناسی کشور، سال 1367، ص 10
باید اضافه نمود که کمبود آب جهت کشاورزی و مصرف روزانه اهالی، به علاوه، باد های شدید کویری که با شدت، شن و خاک کویر را در سطح مناطق زیستی پخش می کنند، محیط چندان مطلوبی را جهت سکونت انسان، ایجاد نمی کند. همچنین در منطقه، درخت و در نتیجه چوب کمیاب است و نمی توان به راحتی سقف و سرپناه ایجاد نمود.



شکل 2: عکس هوایی شهر یزد؛ حفاظت از فضا های مسکونی سنتی در مقابل شرایط نامساعد طبیعی در این عکس به خوبی مشخص است؛ بافت متراکم، فضا های محصور و حیاط مرکزی از جمله تمهیدات اقلیمی در این شهر کویری می باشد؛ قسمتی از تصویر برای نمایش خانه های حیاط مرکزی، درشت نمایی شده است.
سازمان نقشه برداری کشور
ولی با توجه به مشکلات اقلیمی فوق، معماری سنتی ما در اثر تجربه چند هزار ساله، راه حل های منطقی ای برای یک زندگی دلپذیر در این مناطق فراهم نموده است.