مرتضی رئیسی، رئیس سازمان نوسازی و تجهیز مدارس می گوید: «در شهرهای پرتراکم، مجتمع‌های آموزشی و پرورشی شهری دخترانه جدیدالتاسیس ملزم به رعایت محرم‌سازی در طراحی‌های خود شده‌اند». به نظر مهندسان سازمان نوسازی ، ساخت مدارس با «حیاط مرکزی» بهترین شکل محرم سازی است. در این مدارس حیاط در وسط و کلاس‌های درس و آزمایشگاه و اتاق های اداری در چهار طرف حیاط قرار می‌گیرند و اگر بنا دو وسه طبقه باشد مساله اشراف ساختمانهای مجاور به داخل مدرسه هم حل می شود. دانش آموزان این مدارس به هر طرف که بچرخند دیوار می بینند و اگر مستقیما به بالا بنگرند قطعه ای از آسمان را خواهند دید. در سالهای گذشته طرح ایجاد «اندرونی و بیرونی »به سبک خانه های سنتی ،برای معماری مدارس دخترانه از سوی برخی از مدیران آموزش و پرورش پیشنهاد شدکه مکمل طرح حیاط مرکزی است. در این مدارس اولیا و مراجعه کنندگان مرد، وارد فضای داخلی مدرسه نمی شوند و کارشان در قسمت بیرونی ساختمان مدرسه راه می افتد.

طرح استتار مدارس دخترانه ، یا محرم سازی و یا آنگونه که تازگی ها باب شده "شاداب سازی مدارس دخترانه" از 13 سال پیش در سازمان نوسازی و تجهیز مدارس مطرح و تاحدودی تابع جزر و مدهای سیاسی است . البته مدیران آموزش و پرورش به تدریج ، به این دستاورد رسیده اند. ابتدا گفته می شد که برای رفاه و آزادی دختران دیوارهای مدارس را به اندازه ای بالا می بریم که هیچ ساختمانی ، به حیاط مدرسه اشراف نداشته باشند.

در کلاس های درس هم قرار بود لنگه های بازشو پنجره ها را ثابت کنند و به جای شیشه معمولی از شیشه های مات یا مشجر استفاده شود. توجیه طرح این بود که اگر فضای کلاس و حیاط مدرسه کاملا استتار شود، دخترها دیگر مجبور به پوشیدن لباس فرم و مقنعه نیستند و می توانند با لباس سبک و معمولی سرکلاس بنشینند و یا در حیاط مدرسه با خیال راحت و دور از چشم نامحرم بازی و ورزش کنند. آنچه همه را نگران کرده بود ، انتشار نتیجه یک تحقیق در باره دختران دانش آموز بود که نشان می داد به دلیل فقر حرکتی ناهنجاری های اسکلتی در میان دختران در حال افزایش است.

اما چرا دختران؟ چرا مدارس دخترانه ؟ درست است که امکانات ورزشی مدارس پسرانه هم مانند مدارس دخترانه در حد صفر است ، اما پسران در حیاط مدرسه و یا در کوچه و خیابان می توانند با یک توپ پلاستیکی دولایه ساعتها بازی کنند و عرق بریزند ، اما دختران به دلیل ملاحظات فرهنگی و شرعی از چنین امکانی محرومند . از طرفی فضاهای ورزشی سرپوشیده برای ورزش دختران به اندازه کافی وجود ندارد و عملا دختران از هر تحرکی محرومند. به این ترتیب نخستین جرقه های طرح استتار در ذهن مسئولان درخشید. اما هر چه به مراحل اجرایی نزدیک شدند ، اشکالاتی پیدا شد که طراحان قبلا به آن فکر نکرده بودند و برای آن پاسخی نداشتند.

در حال حاضر این پرسش مطرح است که در کجای دنیا حیاط کوچک و اسفالت شده مدرسه جای ورزش است ؟ زمین ورزش مطابق آیین نامه های آموزشی شرایطی دارد . از این که بگذریم ، طراحان حیاط مرکزی اگر در مدرسه کارکرده بودند می دانستند هنگامی که دانش آموزان یک کلاس ، در حیاط مرکزی مشغول بازی و ورزش هستند، سروصدای آنها کار آموزشی در کلاس های درس را بسیار دشوار و حتی غیر ممکن می کند.

بنابراین حتی اگر مدارس حیاط مرکزی محرم و حتی سرپوشیده هم داشته باشند، مشکل جست و خیز و بازی دختران با اعتراض معلمان دیگر مواجه می شود و در این گونه موارد ورزش بچه ها تعطیل می شود. بهترین راه حل احداث سالن‌های ورزشی سرپوشیده ورزشی در کنار مدارس نوساز است تا هم فضای ورزشی از فضای درس تفکیک شود و هم دختران با خیال راحت به رختکن بروند و با پوشیدن لباس ورزشی مشغول بازی و ورزش شوند. این طرحی است که در کشورهای پیشرفته از سالها پیش اجرا می شود .

مدرسه نوین دیگر یک حیاط مربع و راهروهای دراز و اتاق های یک شکل در اطراف آن نیست. مدرسه ، آزمایشگاه و کارگاه و مزرعه و سالن غذاخوری و فضای سبز و کلاس هایی با طراحی و ابعاد مختلف برای دروس مختلف ، زمین های ورزشی، استخر شنا و سایت کامپیوتری و...دارد. اگر قرار است مدارس جدید مطابق نرم های بین المللی و استاندارد ساخته شوند نیازی به حیاط مرکزی و اندرونی و بیرونی نیست. ساختمان مدرسه باید بر اساس نیازهای متنوع دانش آموزان ساخته شود. به نظر می رسد حتی اگر طرح محرم سازی مدارس دخترانه به شیوه مورد نظر مدیران آموزش و پرورش با صرف هزینه های سنگین اجرا شود، کمکی به شاداب سازی مدارس نخواهد کرد و برعکس فضای مدارس دخترانه دلگیر تر خواهد شد.

دیوارهای بلند آجری ، دروازه های آهنی ، راهروهای طولانی و نیمه تاریک و فضای یکنواخت و لخت کلاسها ، معماری مدارس را بیشتر شبیه زندانها و پادگانها کرده و باعث دلزدگی و افسردگی دانش آموزان می شود. حالا به فرض که طرح محرم سازی در مدارس نوساز اجرا شود ، تکلیف هزاران مدرسه دخترانه که قبل از این طرح ساخته شده اند چیست؟ در حالی که در کشورهای توسعه یافته مدرسه بدون دیوار مطرح است ، بلندکردن دیوار مدارس و ایجاد حیاط مرکزی و اندرونی و بیرونی ،ممکن است نتایج معکوس به بار آورد و نه تنها مشکلات اسکلتی دختران را حل نکند ، بلکه باعث افسردگی و مشکلات روحی و روانی هم بشود.

نکته دیگر این است که برخی مدیران مدارس دخترانه با برداشتهای خاص ، حتی در کلاس های استتارشده هم اجازه برداشتن مقنعه را به دختران نمی دهند.

*کارشناس مسائل آموزشی