سیستم توزیع مرکزی گازهای طبی در بیمارستانها
مقدمه
تكامل روش هاي درماني در چند دهه اخير استفاده از تجهيزات طبي متنوع و پيشرفته را در فضاهاي گوناگون ساختمانهاي درماني، از جمله در بيمارستانها بطور روزافزون مطرح كرده است. بطوري كه امروز شناخت تجهيزات مورد نياز هر فضا و پيش بيني سرويس هاي مورد نياز اين تجهيزات، در طراحي بيمارستانها اهميت اساسي پيدا كرده است. يكي از تجهيزات ضروري بيمارستان پيش بيني سيستم مركزي تأمين و توزيع گازهاي طبي تا نقاط مورد نياز مي باشد.
در گذشته گازهاي مورد نياز در كپسول هاي مخصوص به نقاط مصرف حمل مي شد، امروزه ديگر منسوخ شده و سيستم مركزي توزيع گازهاي طبي، بعنوان يكي از تجهيزات ضروري در بيمارستان مورد قبول دست اندركاران مهندسي ساختمانهاي درماني قرار گرفته است.

نكات عمومي
مهمترين گازهايي كه در فضاهاي بيمارستان كاربرد دارند عبارتند از: اكسيژن، اكسيدازت(گاز بيهوشي)، هواي فشرده، ازت، اكسيد كربن، اتيلن و هليوم. سيستم ايجاد خلأ نيز به سبب كاربرد فراوان آن در فضاهاي بيمارستان معمولاً جزيي از سيستم گازهاي طبي به شمار مي رود. كاربرد ازت، اكسيدكربن، اتيلن، هليوم نسبتاً كم است و در بيمارستانهاي كوچك و متوسط مناسب ترين روش حمل گازها در كپسول در مواقع ضروري مي باشد.
مشخصات و كاربرد گازهاي طبي در بيمارستان
اكسيژن o2 oxygen
پر مصرف ترين گاز طبي در بيمارستان گاز اكسيژن است، اين گاز در اكثر بخش هاي بيمارستان از جمله اطاقهاي بستري، اتاق عمل، اتاق استراحت بعد از عمل، بخس مراقبت ويژه، بخش بيماران قلبي، بخش نوزادان، بخش زايمان، بخش اورژانس كاربرد دارد. گاز اكسيژن قابل اشتعال نيست ولي عامل اصلي تسريع اشتعال است.
گاز بيهوشي (اكسيد ازت) nitrous – oxide
گاز اكسيدازت به فرمول شيميايي n2o اولين با در سال 1772 بوسيله joseph-preistly كشف گرديد. اين گاز از راه تجزيه نيترات آمونيوم (no3nh4) توسط حرارت تهيه مي گردد.
اين گاز در اطاقهاي عمل و زايمان، اطاقهاي بيهوشي و ساير نقاطي كه احتياج به بيهوش كردن بيمار مي باشد، مصرف دارد. استفاده مداوم گاز خالص باعث مرگ بيمار مي شود. بهمين علت اين گاز را در هنگام مصرف با اكسيژن مخلوط مي كنند.
گاز كربنيك co2
گاز كربنيك در آزمايشگاهها و قسمت آب درماني مصرف مي گردد. يكي ديگر از مصارف گازكربنيك در هنگام نمونه برداري براي ايجاد انجماد است.
هواي فشرده air
از هواي فشرده در بخشهاي مختلف بيمارستان مانند بخش نوزادان، اطاقهاي عمل و زايمان، درمانگاه و كارگاه دندانپزشكي، آزمايشگاهها، بخش هاي بستري استفاده مي گردد.
خلأ
سيستم خلأ با وجود اينكه گازي را در سطح بيمارستان توزيع نمي كند جزيي از سيستم گازهاي طبي به حساب مي آيد. در اكثر بخش هاي بيمارستان مانند اطاقهاي عمل و زايمان، بخش نوزادان، ريكاوري، مراقبت هاي ويژه، آزمايشگاه احتياج به خلأ مي باشد. براي ايجاد خلأ دو روش جداگانه وجود دارد: يكي ايجاد خلأ بوسيله هواي فشرده كه ميزان خلأ توليدي در اين سيستم حداكثر
10 اينچ جيوه است و سيستم تهيه خلأ با استفاده از پمپ هاي خلأ كه ميزان خلأ در اين سيستم تا 25 اينچ جيوه مي رسد.

مزاياي سيستم مركزي توزيع گازهاي طبي
سيستم توزيع مركزي گازهاي طبي نسبت به توزيع گاز توسط كپسول هاي سيار داراي مزاياي مختلفي مي باشد. مقايسه مزايا و معايب اين دو سيستم را مي توان بصورت زير خلاصه كرد:
الف- جابجا كردن و حركت دادن مداوم كپسولهاي گاز در فضاهاي داخل بيمارستان موجبات ايجاد خطرات احتمالي از قبيل آتش سوزي و انفجار مي شود، توزيع مركزي از اين خطرات جلوگيري مي كند.
ب- كپسولها قسمتي از فضاي داخل بيمارستان را اشغال مي كنند كه در توزيع مركز گازهاي طبي اين اشكال وجود ندارد.
پ- حمل كپسولهاي گاز به بخش هاي حساس بيمارستان مانند اطاقهاي عمل، اطاق زايمان، مراقبت هاي ويژه و غيره كه بيش از نقاط ديگر به گازهاي طبي نياز دارند، گذشته از خطر انفجار و آتش سوزي بعلت ضد عفوني نبودن بدنه كپسولها خطر ايجاد و انتشار عفونت را افزايش مي دهد.
ت- در سيستم توزيع مركز گازهاي طبي، گاز مورد نظر هميشه در دسترس بيمار مي باشد.
ث- در سيستم توزيع مركزي چون كپسولهاي گاز در فضاي داخل بيمارستان نيست در صورت نشت گاز از كپسولها خطري ايجاد نمي شود.
سيستم مركزي توزيع گازهاي طبي علاوه بر حذف اشكالات بالا، از كارآيي بسيار بيشتري برخوردار است و گاز را به مقدار لازم بدون قطع با فشار كنترل شده و به طور اطمينان بخش به نقاط مصرف مي رساند

نوع گاز و تعداد خروجي مورد نياز
يكي از اولين قدمهايي كه بايد هنگام طرح سيستم گازهاي طبي در بيمارستان برداشته شود
اين است كه مشخص گردد هر بخش از بيمارستان به چه گازهايي احتياج دارد.
در بازديدهايي كه از چند بيمارستان مختلف انجام گرفت و ضمن تماس با كادر پزشكي بيمارستانها اين نتيجه گرفته شد كه در بيمارستانهاي عمومي كشور ما تا ظرفيت 250 تخت، توزيع گازهاي اكسيژن، اكسيد ازت و سيستم مركزي خلأ كافي است و توزيع گازهاي ديگر ضرورت چنداني ندارد. ولي در بيمارستانهاي بيش از 250 تخت كه اصولاً در مراكز استانها ساخته مي شوند و معمولاً داراي بخشهاي تخصصي هستند، علاوه بر توزيع گازهاي اكسيژن، اكسيد ازت و سيستم مركزي خلأ در برخي از فضاها احتياج به هواي فشرده مي باشد. نياز بخشهاي مختلف به گازهاي طبي در يك بيمارستان عمومي كشور، در جدول زير پيشنهاد شده است.
استانداردهاي خارجي توصيه مي كنند كه در اطاقهاي بستري بيماران به ازاي هر تخت بيمار يك خروجي اكسيژن و يك خروجي خلأ در نظر گرفته شود. در تماس با مسئولان بيمارستانها معلوم گرديد كه اين تعداد خروجي در هر اطاق مورد احتياج نيست.
دونظر متفاوت در مورد خروجي هاي اطاقهاي بستري در كشور ما وجود دارد. برخي از پزشكان معتقدند كه در تعدادي از اطاقهاي بخش بستري به ازاي هر تخت يك سري خروجي در نظر گرفته شود و در ديگر اطاقها هيچ خروجي گازهاي طبي پيش بيني نشود. عده ي ديگري پيشنهاد مي كنند كه تمام اتاقهاي بستري خروجي گازهاي طبي داشته باشند ولي بجاي اينكه به ازاي هر تخت يك خروجي باشد، به ازاي هر چند تخت يك سري خروجي نصب گردد. براي خروجي هاي خلأ آزمايشگاه يك خط لوله جداگانه از مخزن خلأ بايد مستقيماً به آزمايشگاه كشيده شود.

دستگاههاي توزيع و ايستگاهها (mainfolds & stations)
دستگاههاي توزيع (منيفلد) پس از اينكه فشار گازهاي اكسيژن و اكسيد ازت خروجي از سيلندرهاي گاز را كاهش داد گاز را توسط شبكه لوله كشي به نقاط مصرف در بيمارستان مي رساند. سيلندرهاي گاز را مي توان در يك رديف (simplex – manifold) و يا دو رديف مجزا (duplex – manifold) نصب كرد. از منيفلدهاي يك رديف در هنگامي كه مصرف
كم باشد استفاده مي شود. حداكثر تعداد سيلندر اتصالي به منيفلد يك رديفه سه عدد مي باشد از اين سيستم منيفلد مي توان براي گازهاي ازت و هيدروژن و گازكربنيك استفاده كرد.
در منيفلد دو رديفه هر يك از رديف سيلندرها به يك دستگاه كنترل مشترك اتصال پيدا مي كند. سيستم كنترل منيفلد دوپلكس طوري طرح شده است كه هميشه يك رديف از سيلندرها مورد استفاده قرار مي گيرند و رديف دوم بعنوان ذخيره مي باشد. موقعي كه سيلندرهاي رديف اول
خالي شود، منيفلد بطور خودكار رديف دوم را مدنظر قرار مي دهد و رديف اول از مدار خارج مي گردد. هنگامي كه تعداد سيلندرها زياد باشد ، سيلندرها به چند گروه چندتايي تقسيم مي شوند و به يك كلكتور مشترك اتصال مي يابند.